Κανόνες ασφαλείας στο εργαστήριο χημείας


Κανόνες ασφαλείας και καλής λειτουργίας του εργαστηρίου

Α. Ιματισμός
  • Προστατευτικά Γυαλιά
  • Γάντια
  • Εργαστηριακή Μπλούζα (Σημαντική αφού προστατεύει τα ρούχα του ασκούμενου  από τη διάβρωση που προκαλούν οι χημικές ουσίες, όπως, λόγου χάρη, συμβαίνει   κατά την εκτίναξη σταγονιδίων οξέος. Σπάνια απαντάται στα εργαστήρια)
     Πρέπει να αποφεύγονται: 
  • Φακοί Επαφής: Προκαλούνται σοβαρά προβλήματα αν περάσει ανάμεσα στο φακό και στο μάτι σκόνη ή διαβρωτικό υγρό
  • Φαρδιά ή κρεμαστά ρούχα
  • Ελεύθερα μακριά μαλλιά (Μπορεί εύκολα να καούν κοντά στη φλόγα του λύχνου)
  • Τα "κρεμαστά" κοσμήματα (Μπορεί να παρασύρουν κάποια συσκευή ή να έρθουν σε επαφή με κάποιο αντιδραστήριο προκαλώντας ατύχημα)

Β. Αντιδραστήρια
  • Δεν πρέπει να πιάνουμε αντιδραστήρια με τα χέρια
  • Σε περίπτωση επαφής αντιδραστηρίου με το δέρμα απαιτείται
  • Πλύσιμο με άφθονο νερό
  • Αναφορά του συμβάντος στον καθηγητή
  • Δεν δοκιμάζουμε ουσίες με το στόμα
  • Δεν μυρίζουμε χημικά αντιδραστήρια
    Όταν πρέπει να μυρίσουμε αντιδραστήριο κρατάμε τη φιάλη μακριά 
    από τη μύτη και δημιουργούμε με το χέρι μας ρεύμα αέρα
  • Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κανένα αντιδραστήριο που δεν προβλέπεται από τις οδηγίες
  • Τα υγρά απόβλητα ρίχνονται στην αποχέτευση και τα στερεά στο καλάθι απορριμμάτων 
  • Απαιτείται προσεκτική ανάγνωση της ετικέτας
  • Αντιδραστήριο που βρίσκεται σε δοχείο χωρίς ετικέτα δε χρησιμοποιείται
  • Τα δοχεία πωματίζονται πάντα
  • Οι αραιώσεις των ισχυρών οξέων γίνονται με την προσθήκη οξέος στο νερό

Η μετάγγιση καυστικών υγρών ή τοξικών διαλυμάτων γίνεται πάντα με πουάρ 

  • Για την παραλαβή ποσότητας υγρού δε βυθίζουμε σιφώνια ή σταγονόμετρα στις φιάλες, μεταφέρουμε πρώτα ποσότητα υγρού σε ποτήρι ζέσεως με τη βοήθεια γυάλινης ράβδου
  • Δεν επιστρέφεται στη φιάλη υγρό που περίσσεψε
  • Σε κάθε φιάλη τοποθετείται μόνο το δικό της πώμα
Το πώμα του υγρού αντιδραστηρίου δεν αφήνεται στον πάγκο αλλά συγκρατείται ανάμεσα στα δάκτυλα
 Για την  προσθήκη του περιεχομένου ενός σταγονομέτρου δεν βυθίζουμε το σταγονόμετρο στο διάλυμα
·         Τα αποθηκευμένα χημικά επιθεωρούνται συχνά και απομακρύνονται τα αλλοιωμένα είδη.
·         Οι χημικές ουσίες  ασφαλίζονται και οι μαθητές δεν  έχουν άμεση πρόσβαση  σε αυτές.
·         Τα δοχεία με τις χημικές ουσίες ταξινομούνται σε ομάδες ομοειδών αντιδραστηρίων.
·         Οι βαριές γυάλινες φιάλες που περιέχουν ισχυρά  οξέα ή άλλα οξειδωτικά, τοποθετούνται στα χαμηλά ράφια.
·         Δεν αναμιγνύονται ποτέ άγνωστες ουσίες, επειδή υπάρχει  κίνδυνος να παραχθούν επικίνδυνα αέρια ή να προκύψει βίαιη αντίδραση.
·         Η μεταφορά   επικίνδυνων χημικών ουσιών (πυκνά οξέα, βάσεις κτλ.) δεν γίνεται  από μαθητές.
·         Οι απαιτούμενες για την άσκηση ουσίες, και οι ποσότητες που θα χρησιμοποιηθούν στους εργαστηριακούς πάγκους  προετοιμάζονται από τον εκπαιδευτικό.
·         Ο χειρισμός υγρών που έχουν πέσει στους πάγκους ή στο πάτωμα, πρέπει να γίνεται  με  μεγάλη προσοχή.
·         Πριν το άνοιγμα της συσκευασίας λαμβάνονται υπόψη οι σημάνσεις κινδύνων, περιλαμβανομένων και των πιθανών αντιδράσεων μεταξύ των ουσιών.
Σύμβολα προειδοποίησης επικίνδυνων αντιδραστηρίων και απαραίτητες προφυλάξεις
Γ. Θέρμανση
·         Ποτέ δε θερμαίνουμε σε γυμνή φλόγα εύφλεκτα υγρά
·         Ο λύχνος δε μένει αναμμένος όταν δε χρησιμοποιείται
·         Δε θερμαίνουμε υγρό σε δοκιμαστικό σωλήνα όταν το ύψος του υπερβαίνει τα 2/3 του σωλήνα
 
Η θέρμανση του υγρού σε δοκιμαστικό σωλήνα (σχ.β)  δεν γίνεται στον πυθμένα αλλά κοντά στην επιφάνειά του (σχ. α).
Το στόμιο του σωλήνα κατά τη θέρμανση δεν πρέπει να στρέφεται στο πρόσωπο του εκπαιδευτικού ή των μαθητών.         
  • Τα θερμά γυάλινα σκεύη προκαλούν επώδυνα εγκαύματα. Αν δεν είμαστε βέβαιοι κατά πόσο ένα γυάλινο σκεύος είναι θερμό ή ψυχρό,  αντιμετωπίζεται πάντα σαν θερμό.
  • Κατά τη θέρμανση φροντίζουμε την παροχή αέρα ώστε η φλόγα να είναι γαλάζια θερμαντική και οξειδωτική και όχι κίτρινη, αιθαλίζουσα, αναγωγική διότι λερώνονται (μαυρίζουν) τα σκεύη που χρησιμοποιούμε.
·         Ο ελαστικός δακτύλιος επαφής του στελέχους του λύχνου με τη φιάλη πρέπει να διατηρεί την ελαστικότητά του (Αυτό επιτυγχάνεται αλείφοντας το στέλεχος με βαζελίνη ή λάδι.)
·         Αν ο ελαστικός δακτύλιος παρουσιάσει ραγίσματα, αντικαθίσταται.
·         Η αποθήκευση των ανταλλακτικών φιαλών υγραερίου γίνεται σε δροσερό μέρος. Αποφεύγεται η άμεση έκθεσή τους στην ηλιακή ακτινοβολία και η γειτνίασή τους με πηγές θερμότητας.
·         Η αλλαγή φιάλης γίνεται μόνο από τον εκπαιδευτικό.

Όταν ανάβουμε το Λύχνο

Πρώτα ανάβουμε  το σπίρτο ή τον αναπτήρα και έπειτα ανοίγουμε τη στρόφιγγα τροφοδοσίας του καυσίμου. Η αντίστροφη σειρά εγκυμονεί κινδύνους

 

Δ. Γυάλινα Σκεύη
·         Τα γυάλινα σκεύη εξετάζονται πάντα πριν από κάθε χρήση και δεν χρησιμοποιούνται, εάν έχουν ρωγμές ή χαραγές.
·         Πώματα και οι ελαστικοί σωλήνες δεν πιέζονται  βίαια στα τοιχώματα των γυάλινων σωλήνων. (Χρησιμοποιείται  λιπαντικό, ελαφρά θέρμανση, και  επιλέγεται το σωστό πώμα)
·         Τα γυάλινα αντικείμενα πλένονται καλά μετά τη χρήση τους, για να αποφεύγονται σκληρά και στεγνά υπολείμματα ή ιζήματα.
·         Μεγάλου μήκους γυάλινα όργανα, (π.χ.σιφώνια-προχοΐδες) μεταφέρονται   κατακόρυφα.
·         Η προσαρμογή γυάλινων σωλήνων ή θερμομέτρων σε πώμα με οπή γίνεται με τη χρήση φελλοτρυπητήρα φορώντας  βαμβακερά  γάντια και γυαλιά προστασίας και όσο το δυνατό μακριά από το σώμα μας.
·         Η  απομακρύνση σπασμένων γυαλικών δε γίνεται ποτέ με γυμνά χέρια.

Ε. Εργαστηριακός Πάγκος
Στον εργαστηριακό πάγκο πρέπει:
  • Να επικρατεί καθαριότητα και τάξη
  • Να μην υπάρχουν ουσίες που δε χρησιμοποιούνται
  • Να καθαρίζεται μετά το πέρας της εργαστηριακής άσκησης

Στ. Κινήσεις μαθητών στον εργαστηριακό χώρο
·         Οι μαθητές ενημερώνονται από τον καθηγητή πριν μπουν στο εργαστήριο  για τη χρήση του χώρου και τους κανόνες ασφαλείας.
·         Οι μαθητές πρέπει να  ενημερωθούν και  να γνωρίζουν τις θέσεις των εγκαταστάσεων ασφαλείας. ( Έξοδος κινδύνου,  θέση και χειρισμός του  εξοπλισμού ασφαλείας όπως οι  πυροσβεστήρες, η συσκευή πλύσης ματιών –οφθαλμόλουτρο- και το φορητό  φαρμακείο)
·         Άσκοπες μετακινήσεις των μαθητών μέσα στο   εργαστήριο αποφεύγονται.
·         Σε περίπτωση  ατυχήματος ενημερώνεται αμέσως ο υπεύθυνος καθηγητής.
·         Απαγορεύεται η μετακίνηση οργάνων, συσκευών, χημικών ουσιών κτλ. έξω από το εργαστήριο
·         Απαγορεύεται η χρήση οργάνων για πειραματισμούς εκτός των οδηγιών του Εργαστηριακού Οδηγού του αντίστοιχου μαθήματος ή του εκπαιδευτικού της τάξης

Πριν Εγκαταλείψουμε το εργαστήριο
  • Τοποθετούμε σκεύη και αντιδραστήρια κλειδωμένα στη θέση τους
  • Πλένουμε οπωσδήποτε τα χέρια μας
  • Καθαρίζουμε τους εργαστηριακούς πάγκους
  • Ελέγχουμε αν οι βρύσες είναι κλειστές
  • Ελέγχουμε αν τα αντιδραστήρια είναι πωματισμένα
  • Ελέγχουμε αν τα όργανα δε βρίσκονται σε λειτουργία
  • Σβήνουμε τα φώτα
  • Ελέγχουμε αν όλοι οι λύχνοι και τα γκαζάκια είναι καλά κλεισμένα
  • Δεν αφήνουμε γκαζάκια εκτεθειμένα στον ήλιο
  • Δεν εγκαταλείπουμε γυάλινες φιάλες εκτεθειμένες στον ήλιο πολλές ώρες (κίνδυνος έκρηξης ή αλλοίωσης

Βιβλιογραφικές παραπομπές: 

Αικατερίνη Γιούρη - Τσοχατζή, Σχολικα πειραματα χημείας,εκδ. Ζήτη
Νίκος Παπασταματίου, Σύνοψη οδηγιών ασφαλείας στο εργαστήριο φυσικών επιστημών, ΕΚΦΕ Ομονοίας 2002,
 Στέφανος Ντούλας, Κανόνες ασφαλείας στο εργαστήριο Χημείας, ΕΚΦΕ Αγίων Αναργύρων 2010